اخلاق در کار

1 – کسب رضای خداوند و اخلاص در کار 

یکی از اخلاق مهم در کار انجام کار برای خدا و کسب رضایت خداوند است. 

براساس رهنمود پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – که به ابوذر فرمود: 

انجام کار، مطلوب خداوند است و همچون عبادت و جهاد در راه خدا مقدس است. پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – می فرماید: «عبادت هفتاد پاره است و برترین آن، طلب روزی حلال است». مقام معظّم رهبری در خصوص قداست شغل می فرماید: «تقدّس کار و تکریم کارگر باید در رأس برنامه ها باشد و در منطق اسلام کار، عمل صالح و عبادت است که این، جایگاه و ارزش کارگر را در نظام اسلامی نشان می دهد». 

اخلاق کار در دین مبین اسلام

 

1 – کسب رضای خداوند و اخلاص در کار 

یکی از اخلاق مهم در کار انجام کار برای خدا و کسب رضایت خداوند است. 

براساس رهنمود پیامبر اکرم – صلّی الله علیه و آله – که به ابوذر فرمود: 

«ای ابوذر! باید در هر کاری نیتی پاک داشته باشی، حتّی در خوردن و خوابیدن». 

یک بنگاه تولیدی که در بالا بردن کیفیّت اجناس تولیدی خود، کوتاهی می کند و فرآورده های خویش را به صورتی نامرغوب عرضه می نماید، به گونه ای که با کمترین استفاده از آن، قابلیت بهره وری خارج و به کناری گذاشته می شود و یا باید مرتب در دست تعمیر باشد، اضافه بر این که اعتماد عمومی را به تولیدات داخل سلب و پایه های استقلال و خودکفایی را سست می نماید، موجب تضییع و به هدر رفتن سرمایه های ملّی و شخصی مردم نیز می گردد. ممکن است بپرسید: 

اولاً: تولید کننده همواره سعی می کند تا سطح کیفی تولید خویش را بالا ببرد، تا اعتماد و توجه مصرف کننده را به سوی اجناس خود نماید. 

ثانیاً: رشد صنعت با رشد تولید ارتباطی مستقیم دارد و با تکنولوژی رایج در جهان سوم سطح تولید را بهتر از آنچه هست، نمی توان ارتقا داد. 

پاسخ این است که، این سخن در شرایطی صحیح است که وضع بازار داخلی به صورتی باشد که به جهت وفور اجناس – به خصوص جنس های خارجی و پایین بودن قیمت آنها – کالاهای داخلی بخواهند در صحنه رقابت با هم به ویژه با فرآورده های خارجی وارد شوند؛ ولی در غیر این صورت مخصوصاً در کشوری که در مرحله عبور از وابستگی به وادی خود کفایی و استقلال به سر ببرد و دروازه های آن به روی اجناس خارجی بسته شده باشد و عرضه های داخلی، بر کنار از رقابت با اجناس خارجی، یکّه تاز میدان شوند و مردم هم چاره ای جز خرید و مصرف تولیدات داخلی را نداشته باشند و سطح این تولیدات نیز تکافوی نیاز جمعیّت را ننماید، ممکن است انگیزه های رشد کیفی کالا در حدّ امکان، از بین تولیدگران سلب شود و آنان را به سوی تولید کم خرج و نامرغوب فرآورده های خود بکشاند. 

بخش خدمات 

بخش خدمات پس از تولید، بالاترین نقش را در زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم بر عهده دارد و از همین قشر وسیعی از جامعه را به سوی خود جذب کرده و به کار می کشاند. 

از آن جا که بسیاری از کسانی که به این بخش وابسته اند، همچون تعمیرکاران لوازم زندگی و یا سازندگان و مرمّت کنندگان امور ساختمان، ارتباط مستقیمی با اموا مردم دارند، در حقیقت امانتدران جامعه به حساب می آیند و خیانت و تضییع اموال در بین بعضی از آنها زیاد به چشم می خورد. 

به عنوان مثال، کارگری که برای انجام کاری اجیر می شود چنانچه در آن عمل دقّت کافی به عمل نیاورد و از این جهت صدمه ای بر صاحب کار وارد آید، اضافه بر این که حقّی به اجرت ندارد، ضامن ضرری که بر صاحب کار وارد آید، اضافه بر این که حقّی به اجرت ندارد، ضامن ضرری که بر صاحب کار وارد نموده نی هست و این خود از موارد اتلاف مال است. در یک حدیث معتب امام صادق – علیه السّلام – فرمود: 

مردی به خدمت امیر المؤمنین – علیه السّلام - رسید و از شخصی که به اجیری گرفته بود، تا در ساختمان او را تعمیر نماید؛ ولی او با بی احتیاطی میخ را به در کوفته، آن را دو نیمه کرده بود، شکایت داشت. آن گاه امیرالمؤمنین – علیه السّلام – آن شخص را ضامن قرار داد. 

همین طور، تعمیرکاری که در بازسازی وسایل و لوازم مراجعین خود سعی و توجّه کافی نکند و یا بدون داشتن تخصّص لازم در آن کار، به اموال مردم دست بزند به گونه ای که پس از تعمیر با کمترین استفاده از کار بیفتد و مخارج تازه ای را بر صاحبش تحمیل کند، این خود نوعی ضایع نمودن و به هدر دادن اموال مردم دست بزند به گونه ای که پس از تعمیر با کمترین استفاده از کار بیفتد و مخارج تازه ای را بر صاحبش تحمیل کند، این خود نوعی ضایع نمودن و به هدر دادن اموال مردم به شمار می رود و نیز اگر از این طریق نقصی به دستگاه و وسیله مورد تعمیر وارد شود، ضامن است. 

امام صادق (ع) در حدیثی فرمودند: 

کُلَّ عامِلٍ اَعْطَیْتَهُ اَجْراً عَلی اَنْ سُصْلِحَ فَأفْسَدَ فَهُوَ ضامِنِ؛ 

هر صاحب حرفه ای که اجیر کنی تا مال تو را اصلاح کند؛ ولی آن را تباه سازد و از بین ببرد ضامن است. 

4 . وجدان کاری 

 

امام علی – علیه السّلام – وجدان کاری را زینت انسان می داند و می فرماید: «الزّینهًُْ یُحْسِنِ الثّیابِ؛ زینت و زیبایی انسان به راستی و درستی است نه به لباس نیکو». 

عمر بن یزید می گوید از حضرت امام صادق – علیه السّلام – شنیدم که فرمود: «هنگامی که مؤمن کارش را به خوبی و درستی انجام دهد، خداوند ثواب آن کار را هفتصد برابر می کند ... ». 

البته بهره مندی از وجدان کاری، نشان دهنده عنایت الهی به بنده درستکار است، چنان که حضرت امیر – علیه السّلام – نیز در تأیید این سخن می فرماید: «مَنْ اَمدَّه التَّوفیقُ اَحْسَنَ الْعَمَلَ؛ هر کس توفیق الهی مددکارش باشد، کار را به خوبی و درستی انجام می دهد». 

و به راستی که به فرموده پیامبر گرامی اسلام – صلّی الله علیه و آله - : «خداوند کسی را که ]هرگاه[ کاری بر عهده اش می نهند به درستی انجام می دهد، دوست می دارد». 

حقوق و دستمزد ، ارضا کننده نیازهای اولیه زندگی و مهم ترین عامل انگیزش افراد برای کار است؛ اما حقوق و دستمزد نیز باید مناسب باشد و شرایطی را ایجاد کند که فرد به یک رفاه نسبی و آسایش روانی برسد تا با انگیزه بیشتری کار بهتری انجام دهد و از قوانین و مقررات، سرپیچی نکند.

از پیامبر اسلام(ص) نقل است : «آدمی ، هرگاه وسایل زندگی اش به قدر نیاز فراهم باشد ، روانش آسایش می یابد».10 علی(ع) در سفارش به مالک اشتر می فرماید : «روزی اینان (کارگزارانت) را فراخ کن که فراخی روزی ، آنها را در خودسازی، توانا و دلگرم می کند و از دستبرد به مالی که در اختیارشان است ، بی نیاز می گرداند».11

از سوی دیگر در احادیث ، بر برقراری تعادل میان درآمدها و هزینه های زندگی و نیز میانه روی و دوری از اسراف نیز تأکید فراوانی شده است تا آدمی بر پایه اصول اخلاقی ، شغل مناسب را انتخاب کند و عملکرد خوبی ارائه دهد.

امام سجاد(ع) در دعای کمک خواهی برای پرداخت وام می گوید : «بارخدایا! بر محمّد و خاندانش درود فرست و مرا از ولخرجی و زیاده روی دورکن و با بخشش و میانه روی، برپا و استوارم دار و اندازه نگه داشتن نکو را به من بیاموز و به لطف خویش از ریخت و پاش، بازم دار»